Τετάρτη 27 Οκτωβρίου 2010

Με αφορμή τον Κάφκα: Λογοτεχνικός και εικαστικός εξπρεσιονισμός

"[...]Τα βήματα ηχούν σαν μέταλλο
πάνω σε χάλκινες πλάκες,
και τα μάτια ατενίζουν
λίμνες λευκές.”

Franz Kafka

Σημαντική η ανάρτηση στο ποιείν για τον Franz Kafka και το ποιητικό του έργο. Παρουσιάζονται τρία ποιήματα σε επιμέλεια και εξαιρετική μετάφραση του Νίκου Βουτυρόπουλου.
http://www.poiein.gr/archives/11730/index.html

Μας ενημερώνει ο κ. Βουτυρόπουλος πως “Το Ψυχρή και Σκληρή, με τις καθαρά εξπρεσιονιστικές επιδράσεις, σώζεται σε μια επιστολή στον συμμαθητή του Oskar Pollak, γραμμένη στις 9 Νοεμβρίου του 1903, όταν ο συγγραφέας ήταν τότε 20 χρονών.”

Οι καθαρά εξπρεσιονιστικές επιδράσεις εν έτη 1903 μου κινούν πραγματικά την περιέργεια. Γνωρίζετε κάτι περισσότερο επί τούτο κ. Βουτυρόπουλε? Ποιές μπορεί να είναι αυτές οι εξπρεσιονιστικές επιδράσεις? Εννοείται ότι ρωτώ καλοπροαίρετα. Δύσκολο πραγματικά εν έτη 1903.

Βρήκα και το εξής ενδιαφέρον-”αστείο” ποίημα:
“franz kafka poem” by invs
(franz kafka wrote a story about a man who woke up to find he had been transformed into a cockroach. that story inspired these little poems.)

franz,
ev’ry time i see a cockroach
creeping across the floor
i think of you
i hope you are feeling better.

Προφανώς δεν βρίσκω ικανοποιητική μια προσέγγιση του τύπου:

Kafka and Expressionism
Franz Kafka is frequently identified with the early 20th Century expressionism. In literature, expressionism is a movement or writing technique in which a writer depicts a character’s feelings about a subject (or the writer’s own feelings about it) rather than the objective surface reality of the subject. A writer, in effect, presents his interpretation of what he sees.Often, the depiction is a grotesque distortion or phantasmagoric representation of reality. However, there is logic to this approach for these reasons: (1) Not everybody perceives the world in the same way. What one person may see as beautiful or good another person may see as ugly or bad. Sometimes a writer or his character suffers from a mental debility, such as depression or paranoia, which alters his perception of reality.Expressionism enables the writer to present this altered perception. When Joseph K. perceives reality, he sees it through the lens of his mind’s eye. A scene that may appear normal or even cheerful to another character may appear bleak and depressing to him. Moreover, the outward appearance of a person, place, or thing may not reflect its true essence in the first place. Shakespeare expressed this view in The Merchant of Venice:

A goodly apple rotten at the heart:
O, what a goodly outside falsehood hath!

(Antonio to Bassanio, Act I, Scene III, Lines 98-102)

Expressionist writers often present the real world as bizarre, fantastic, and nightmarish because that is how they, or the characters in their works, see the world. Their distortions are the real world. Besides Kafka, writers who used expressionist techniques included James Joyce and Eugene O’Neill.

Literature and expressionism:In literature the novels of Franz Kafka are often described as expressionist. Expressionist poetry also flourished mainly in the German-speaking countries. The most influential expressionist poets were Georg Trakl, Georg Heym, Ernst Stadler, Gottfried Benn and August Stramm.

http://en.wikipedia.org/wiki/Expressionism#Literature

Το κυρίως ζήτημα βέβαια που έθεσα έχει να κάνει με το έτος (1903) και όχι με τον εξπρεσιονισμό. Είναι λογικό ο Τρακλ να κινείται πιο άνετα σ’ αυτό το κλίμα και στην τελική να συμμετέχει καθοριστικά στη λογοτεχνική του διαμόρφωση λόγω της ηλικίας του και των ετών που δούλευε και δημοσίευε τα έργα του (κυρίως 1912-1914). Τα πράγματα είχαν ξεκαθαρίσει “ικανοποιητικά” τότε και στη ζωγραφική που τόσο αγαπά και χρησιμοποιεί ο Τράκλ. Επίσης ανταύγειες μουσικές θα μπορούσαν να διακριθούν στο έργο του (ευχαριστώ σχόλιο 17 για το Verklaerte Nacht του Schnoenberg, εν έτει 1899. Όντως υπάρχουν στοιχεία και σύνδεση, φωτίζονται κάπως διαγωνίως και αχνά τα πράγματα, βλ. ποιείν). Στη λογοτεχνία όμως είναι που είναι τα πράγματα πιο δύσκολα και ως αφετηρία τοποθετείται άγαρμπα και αλματωδώς ο Κάφκα.

Ο λογοτεχνικός εξπρεσιονισμός περνά στο Σαχτούρη από τους Τράκλ και Celan κυρίως. Δήλωνε όχι απλά την αγάπη του γι’ αυτούς αλλά και τη σημασία τους στη ποιητική του διαμόρφωση.

Ο “δικός” μου “εξπρεσιονισμός” (αν μας επιτρέπουν οι σχολιαστές -βλ. ποιείν- εφόσον το θέσατε τόσο προσωπικά) δεν έχει να κάνει με τον Σαχτούρη και τον Τρακλ γιατί τους γνώρισα σε ηλικία που είχαν ήδη διαμορφωθεί τα κυρίως λογοτεχνικά μου χαρακτηριστικά. Ο εξπρεσιονισμός έρχεται και με περιβάλλει αδιάκοπα μέσω της ζωγραφικής σε νηπιακή ήδη ηλικία (αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία) και με συνοδεύει έκτοτε ολοκληρωτικά. Στην περίπτωση μου είναι «εμπλουτισμένος» και αποτελείται κυρίως από τον Franz Marc, τον Paul Klee και τον Kandinsky (διευρυμένος εξπρεσιονισμός για να συμπεριληφθούν οι δύο από τους τρεις). Το πρόβλημα του όρου και της χρήσης του έχει βέβαια να κάνει και με τη ζωγραφική αρκεί να σκεφτεί κανείς πως «μετέχουν» στο ίδιο «κίνημα» ο Edvard Munch («βόρεια» εκδοχή), μέχρι τον Κlee («κέντρο προς νότο» εκδοχή, σε όρους «φωτός» και χωρίς ψυχοπαθολογικές διαταραχές, σύνδρομα και συμπλέγματα) και τον Georges Rouault (άλλη ιστορία εντελώς). Από εκεί ίσως πηγάζει και η όποια ένσταση μου για το άλμα της επιβολής του όρου εξπρεσιονισμός στον Κάφκα (διακρίνω μια ευκολία τέλος πάντων και μια δίψα για κατηγορίες που δεν εξυπηρετούν σε όλες τις περιπτώσεις φωτίζοντας). Γράφοντας τα παραπάνω θα σημείωνα πως ο Κάφκα και ο Τρακλ τείνουν περισσότερο στον Βορρά παρά στην κεντρική Ευρώπη σε εξπρεσιονιστικούς πάντοτε όρους. Στα εικαστικά λειτουργεί σίγουρα καλύτερα παρά στη λογοτεχνία, ούτως ή άλλως εκεί γεννιέται ο όρος. Ο εξπρεσιονισμός τέλος όπως τον κατανοώ στο εικαστικό του περιβάλλον ακολουθεί την οπτική και λογική που θέτει ο ιστορικός τέχνης Herbert Read, ο οποίος ούτως ή άλλως πάλευε μια ζωή και με το συγκεκριμένο θέμα.


Σάββατο 16 Οκτωβρίου 2010

Τόλης Νικηφόρου, "δεν είμαι εγώ λοιπόν που σας μιλώ"


“είμαι όσα μου δόθηκαν, μια στάλα κόκκινο στο απέραντο του μπλε, ένα ελάχιστο κομμάτι από το τίποτα. ήχους του κάποτε στον άνεμο σκορπίζω, με το δικό μου όνομα γράφω για τον δικό σας πόνο, που ούτε δικός μου είναι ούτε δικός σας. δεν είμαι εγώ λοιπόν που σας μιλώ, γιατί εγώ είμαι όσα μου δόθηκαν, γιατί εγώ δεν ξέρω καν ποιος είμαι. τώρα απομένει να επιστρέψω εκεί που κάποτε ξεκίνησα, να επιστρέψω εκεί που οφείλω το εγώ που είμαι και που ποτέ δεν γνώρισα.”

To κόκκινο με παραπέμπει όχι μόνο στον έρωτα και την αγάπη, μα και στην απαίτηση της πιο δίκαιης κατανομής του πλούτου, στις ίσες ευκαιρίες καταργώντας τις διαφορετικές αφετηρίες, όσο κι αν είναι αυτό δυνατό.

Ευγενέστατος και γνήσιος ο κ. Τόλης Νικηφόρου, έχει ένα δικό του ποιητικό τρόπο. Διατηρεί μια γλυκιά ειρωνεία και απόσταση τόσο από τα “περιγραφόμενα” όσο κι από τον εαυτό του. Λυρικός και εκλεπτυσμένος, σκύβει καλοπροαίρετα προς τον πάσχοντα, “αναιρώντας” τον εαυτό του με έναν τρόπο εντελώς δικό του. Φυσικά όλα τα ποιήματα είναι ιδιαίτερα, προσωπικά όμως ξεχωρίζω το “ουτοπία αναρχικού λούστρου”.

ουτοπία αναρχικού λούστρου

κάθεται σταυροπόδι σ’ ένα σύννεφο
βουτώντας το πινέλο του
στο κασελάκι με τα χρώματα
το κασελάκι με τις λέξεις
με τον τζιλά και τ’ άλλα εκρηκτικά
και βάφει κόκκινα τα υποδήματα
κάθε περαστικού θεού
κόκκινο κόκκινο και μαύρο
ένα παιδικό μπαλόνι

με την απρόσεχτή του κίνηση
τα θαμπωμένα μάτια του
από του ήλιου την εγγύτητα
τα πάντα κάποτε αναποδογυρίζουν
και τότε στάζει ο ουρανός
μυριάδες άστρα

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός πως τα ποιήματα δένουν και απογειώνονται στο κλείσιμο τους. Μια τεχνική αρτιότητα -πέρα από όλα τα άλλα- που θα ήταν καλό να προσέχουν όσοι εισέρχονται στον λογοτεχνικό στίβο.

Αριστοκρατικής πνοής και διαθέσεως καταθέτει τον τρόπο του και με το podcast το οποίο ενισχύει πτυχές των ποιημάτων.

http://poiein.podomatic.com/entry/2010-10-11T02_53_06-07_00

Ευχαριστούμε τον ποιητή και το ποιείν.

http://www.poiein.gr/archives/11726/index.html

Σάββατο 2 Οκτωβρίου 2010

Γιώργης Μανουσάκης, "Τα βήματα των νεκρών μου διακριτικά, να μη με τρομάζουν"


Πολύ καλή ανθολόγηση της ποίησης του Γιώργη Μανουσάκη (1933-2008) στο ηλεκτρονικό ποιητικό περιοδικό Ποιείν από την Αγγελική Καραθανάση. http://www.poiein.gr/archives/11481/index.html

Η “Επίσκεψη” απ’ τη συλλογή “Στ’ ἀκρωτήρια τῆς ὕπαρξης” (Γαβριηλίδης, 2003) είναι εξαιρετικό ποίημα το οποίο φαίνεται να συνοψίζει τη διάθεση και τον ποιητικό τρόπο του Γ. Μανουσάκη. Τρόπος που εμφανίζεται να συνδυάζει την τραγική αίσθηση με την υπαρξιακή φιλοσοφία, στην οποία θεωρεί και ο ίδιος ότι καθρεφτίζεται. Την αποσπασματική βέβαια εικόνα που αντλώ κυρίως απ’ την “Επίσκεψη” και βάση της οποίας αναπτύσσω τη θέαση μου στο έργο του, συμπληρώνει το V απ’ το ποίημα ΕΝ ΑΓΡΥΠΝΙᾼ.


ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Μέσʼ στή νύχτα χτυπᾶ τό κουδούνι.
Ἀνοίγω τήν πόρτα. Βλέπω μόνο
τά κρόσσια τῆς βροχῆς νά τρεμίζουν
στό φῶς. Κι ὅμως ξέρω
εἶσαι σύ πού προσμένεις ἀθώρητη
σά σκέψη ἤ σά θύμηση
νά σέ καλέσω νά μπεῖς.

Κάθεσαι στό παλιό κάθισμά σου
κι ἐγώ ἀντίκρυ σου. Ἡ σιωπή μου
συναντᾶ τή σιωπή σου. Ἁπλώνω
τό χέρι κι ἀγγίζω τʼ ἀέρινο χέρι σου
πού ριγεῖ. Χαϊδεύω τά μαλλιά σου
καί μένει στά δάχτυλά μου
τό νερό τῆς βροχῆς.
«Ξέρεις…» Μίλησες ἤ μοῦ φάνηκε;

Ἀλήθεια, πῶς εἶνʼ οἱ νύχτες ἐκεῖ;
Ἐπιτρέπονται οἱ συναντήσεις στά ὄνειρα;
Πῶς σʼ ἄφησαν οἱ φρουροί νά κάμεις
ἕνα ταξίδι τόσο μακρινό;
_________

Τα θέματα που φαίνεται να τον απασχολούν κυρίως είναι ο χρόνος, η φθορά, ο θάνατος, ο θεός και ο έρωτας (μεταξύ άλλων). Αδιάκοπα αισθητό είναι το υπαρξιακό υπόβαθρο και η αυξημένη συναίσθηση του άλλου (ερωτικού συντρόφου κυρίως) που κυριαρχεί μέσω της απώλειας του.


Ιδιαίτερη και η ανάγνωση των ποιημάτων απ’ τον ίδιο, φωτίζουν πτυχές του έργου.


Πέρα απ’ τα δύο ποιήματα που αναφέρθηκαν εντυπώνονται έντονα εντός μου και τα ακόλουθα μέρη:

“Μάταιη τῶν χρωμάτων ἡ χλιδή
καί τό μελετημένο ζύγιασμα τῶν στάσεων.
Μ’ ὅλο τό στολισμό τοῦ προσωπείου
σ’ ἀναγνωρίζω, παντοκράτορ Θάνατε.

Ἐσύ ‘σαι ὁ συνθέτης τῆς ἀπόλυτης σιγῆς
ἐσύ ὁ γλύπτης τῆς πιό τέλειας ἀκινησίας.”

“Κρυβότανε πίσω ἀπό φράσεις
ὅμοιες μέ πινακίδες πού ἡ κάθε μιά τους
δείχνει σέ διαφορετική κατεύθυνση.”

“Ἐδῶ ἔχω ἐνταχθεῖ μέσα στό χρόνο
πού ἀναλλοίωτος ἀκινητεῖ ἀπό αἰῶνες.
Παντοῦ ἀνταμώνω ἀχνάρια ἀπʼ τίς τριάντα
γενιές πού ἐγκαταβίωσαν στό μοναστήρι.”

Καλή και η παρουσίαση του ποιητή στη wikipedia

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B9%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B7%CF%82_%CE%9C%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82